Dawid Golik

W początkowym okresie okupacji Polski jednostki armii niemieckiej stacjonujące na terenie Generalnego Gubernatorstwa podlegały rozkazom Naczelnego Dowództwa Wschód (Oberkommando-Ost), które z uwagi na działania frontowe dysponowało ok. 30 dywizjami piechoty. Dowództwo to łączyło w sobie typowo wojskowe funkcje operacyjne z okupacyjno-administracyjnymi. Wiązało się to z tym, że porządkowane były w tym czasie kwestie związane z niedawno zakończonymi działaniami wojennymi (m.in. z tworzeniem obozów dla jeńców wojennych), a nie została jeszcze wypracowana odpowiednia formuła funkcjonowania jednostek stricte okupacyjnych. Już wiosną 1940 r. siły podległe Oberkommando-Ost znacznie stopniały, w związku z przerzuceniem dużej części jednostek na zachód, gdzie przygotowywano je do agresji przeciwko Francji, Danii i Norwegii oraz krajom Beneluksu. W granicach GG pozostało tylko 9 dywizji, z czego dwie stacjonowały na terenie dystryktu krakowskiego, wchodząc w skład Okręgu Wojskowego Kraków^[1]. Niebawem zaczęto też tworzyć na bazie batalionów strzelców krajowych przeznaczone do zadań okupacyjnych tzw. dywizje do zadań specjalnych (lub też specjalnego przeznaczenia) określane jako Divisionen zur besonderen Verwendung (Div.z.b.V.).

W lipcu 1940 r. Oberkommando-Ost zostało rozwiązane, a jego dotychczasowe funkcje podzielone między dowództwo 18. Armii (dowodzenie operacyjne całością sił w GG) i nowo powstałe Dowództwo Wojskowe w Generalnym Gubernatorstwie (Militärbefehlshaber im Generalgouvernement), mające odpowiadać za kwestie okupacyjne i administracyjno-terytorialne. Szefem Dowództwa Wojskowego w GG został gen. Curt Freiherr von Gienanth, któremu podlegały trzy Wyższe Dowództwa Wehrmachtu – w tym XXXIV Wyższe Dowództwo w Krakowie (Höhere Kommando XXXIV) obejmujące swoim zasięgiem dystrykty krakowski i radomski^[2]. W skład XXXIV Wyższego Dowództwa wchodziły 231., 258. (ze sztabem w Krakowie) i 365. Dywizja Piechoty. Ponadto w poszczególnych dystryktach istniały nadkomendantury polowe (Oberfeldkommandantur) oraz podległe im komendy miast i garnizonów. Na terenie dystryktu krakowskiego funkcję nadrzędną pełniła Oberfeldkommandantur Krakau (OFK Krakau), przekształcona w sierpniu 1943 r. w Oberfeldkommandantur 226 (OFK 226) i przeniesiona do Tarnowa^[3].

Sytuacja wojskowa w GG zmieniła się w roku 1941, kiedy okupowane przez Niemców tereny Polski stały się strategicznym zapleczem do ataku wojsk Hitlera na ZSRS^[4]. Na terenie dystryktu krakowskiego koncentrowały się m.in. elementy Grupy Armii „Południe” (z dowództwem w Tarnowie) oraz jednostki tyłowe, pancerne i odwodowe. Od końca 1940 r. Kraków stał się również siedzibą przeniesionego z Wrocławia dowództwa VIII Okręgu Lotniczego (Luftgaukommando VIII)^[5]. Warto zaznaczyć, że na terenie GG funkcjonowały nie tylko wchodzące w skład Luftwaffe jednostki lotnictwa, ale także podległe jej formacje obrony przeciwlotniczej, kompanie wartownicze, placówki obserwacji lotniczej, jednostki budowlane oraz szkoły. Na przykład w Nowym Sączu działała od 1942 r. podległa Luftwaffe szkoła podoficerska nr 4 (Unteroffizierschule Nr 4). Liczba personelu szkolnego oraz kursantów nowosądeckiej szkoły Luftwaffe sięgała nawet 500 osób. W październiku 1944 r. AK szacowała jej stan osobowy na 200 żołnierzy zajmujących koszary przy ul. Piłsudskiego^[6].

Atak na ZSRS 22 czerwca 1941 r. spowodował, że obszar GG stał się bezpośrednim zapleczem frontu, a po odsunięciu areny walk dalej na wschód przez jego teren przebiegały główne szlaki zaopatrzeniowe (kolejowe i drogowe) wojsk niemieckich. W celu ich zabezpieczenia przed ewentualną dywersją wzmocniono także siły okupacyjne wchodzące w skład Dowództwa Wojskowego w GG. W dystrykcie krakowskim (poza siłami OFK Krakau) znalazły się w tym czasie m.in. 201. Brygada Zapasowa (z czasem przekształcona w tzw. Sicherungsbrigade – Brygadę Ochrony) oraz Dywizja Nr 154 (była to tzw. dywizja uzupełnień, z czasem przekształcona w 154. Dywizję Rezerwową)^[7].

Z dniem 1 września 1942 r. Dowództwo Wojskowe w GG przekształcono w Dowództwo Okręgu Wojskowego GG (Wehrkreiskommando Generalgouvernement, WKGG). W październiku 1942 r. nowym dowódcą Okręgu został gen. Siegfried Haenicke, który w sierpniu 1943 r. przeniósł siedzibę dowództwa WKGG ze Spały do Krakowa^[8]. W kolejnych latach na terenie GG coraz częściej znajdowały się jednostki odwodowe walczących na froncie wschodnim armii niemieckich. Rozbite w walkach z Armią Czerwoną dywizje Wehrmachtu czy Waffen-SS odtwarzały się na ziemiach polskich, kierowano je tam też na wypoczynek przed kolejnym przerzuceniem na front. Do służby w GG wysyłano także bataliony tzw. Ostlegionów – formacji ochotniczych złożonych z dawnych obywateli ZSRS (często jeńców wojennych)^[9]. Zacieśniła się również współpraca wojska z kierującymi działaniami okupacyjnymi na terenie GG formacjami policji i SS^[10].

W 1944 r., kiedy linia frontu coraz bardziej zbliżała się do stolicy GG, dużą rolę pośród sił zbrojnych na tym obszarze zaczęły odgrywać dowództwa obszarów tyłowych poszczególnych armii (Kommandant des rückwärtigen Armeegebietes, Korrück), które zabezpieczały bezpośrednie zaplecze pasa frontu. W dystrykcie krakowskim były to przede wszystkim Korrück (nr 531) 1. Armii Pancernej^[11] gen. Gottharda Heinrici oraz w późniejszym okresie Korrück (nr 550) 17. Armii gen. Friedricha Schulza. Ponadto w skład sił WKGG stacjonujących w dystrykcie wiosną 1944 r. wchodziły: 68. i 363. Dywizje Piechoty, 154. Dywizja Rezerwowa, 229. kompania przeciwpancerna, 223. kompania łączności i 223. kompania artylerii. Funkcjonujący w ramach 154. Dywizji Rezerwowej 223. rezerwowy pułk grenadierów posiadał swój sztab w Krakowie, natomiast będące jego częścią 192. i 465. rezerwowe bataliony grenadierów miały garnizony odpowiednio w Krakowie i Tarnowie^[12]. Ponadto OFK 226 dysponowała w lutym 1944 r. sztabem 115. pułku strzelców krajowych (w Łańcucie), dwoma batalionami pułków ochrony – Sicherungs-Regiment (I/611. w Krośnie i II/611. w Tarnowie), dwoma batalionami ochrony – Sicherungs-Bataillon (965. w Jarosławiu, 966. w Dębnie), dwoma batalionami strzelców krajowych – Landesschützen-Bataillon (994. i 995. w Krakowie), dwoma batalionami Ostlegionu (817. azerbejdżańskim batalionem piechoty w Rzeszowie i 828. tatarskim batalionem piechoty w Skawinie) oraz ośmioma komendami miast (w tym jedną w Nowym Sączu) i pięcioma ekspozyturami wojskowymi. W tym samym czasie w Limanowej stacjonowała 544. kompania warsztatów samochodowych (Kraftfahrparkkompanie 544), której podlegały m.in. rozlewnia paliwa w Krakowie oraz stacje benzynowe w Zakopanem i Nowym Sączu^[13]. Co istotne, w lipcu 1944 r. do Nowego Sącza przeniesiono też 385. rezerwowy batalion grenadierów (wchodzący w skład 154. Dywizji Rezerwowej) dowodzony przez kpt. Kipfera^[14].

Również w lipcu nastąpiły kolejne przekształcenia w strukturze OFK 226 – w jej skład wchodził wówczas 1017. batalion ochrony (pod dowództwem ppłk. Otto i z miejscem stacjonowania w Nowym Sączu)^[15], dwa bataliony Ostlegionu, pięć sztabów taktycznego rozpoznania obrony (w Bochni, Nowym Sączu, Starym Sączu, Grybowie i Tarnowie), pięć komend miast (Bochnia, Miechów, Nowy Sącz, Wieliczka i Zakopane) oraz cztery kompanie artylerii przeciwpancernej^[16].

W związku z postępami ofensywy sowieckiej sztaby OFK 226 i 154. Dywizji Rezerwowej zakwaterowano w Krakowie, powierzając im jednocześnie zadanie budowy rubieży obronnych między Grybowem a Miechowem. OFK 226 odpowiadała za odcinek na południe, natomiast 154. Dywizja Rezerwowa za odcinek na północ od Wisły^[17]. W tym mniej więcej czasie w Nowym Sączu znajdował się również sztab transportowy (Kf. techn. Überw. St. 1), składający się łącznie z pięciu złożonych z samochodów ciężarowych kolumn transportowych (Inst. 502, 1./700, 6./700, 9./700, 13./700)^[18].

We wrześniu 1944 r. WKGG przemianowano na Dowództwo Obszaru Tyłowego GG (der Befehlshaber im Heeresgebiet GG – istniało ono formalnie do lutego 1945 r.) i dokonano reorganizacji jego składu, w związku z faktem znacznego zmniejszenia się terytorium GG po letniej ofensywie Armii Czerwonej. Do rejonu Krakowa zostały przerzucone OFK 225 z Warszawy, dowodzona przez gen. Wernera Schartowa, oraz OFK 603. Z kolei 154. Dywizja Rezerwowa została przeniesiona na Słowację (jej zadania wykonywać miała odtąd OFK 225). W październiku 1944 r. OFK 226 przekształcono w 602. Dywizję do zadań specjalnych, OFK 225 w 601. Dywizję do zadań specjalnych, a OFK 603 w 603. Dywizję do zadań specjalnych^[19].

W połowie 1944 r. na Sądecczyźnie pojawiły się liczne jednostki saperskie, które latem rozpoczęły pracę nad budową umocnień linii A-1 (kryptonim „Wenus”) i A-2 (kryptonim „Merkury”). W Nowym Sączu na przełomie sierpnia i września 1944 r. stacjonował sztab saperów mjr. Krohma (Erkundungsstab Merkur 2), rozwiązany w październiku 1944 r.^[20] Jesienią 1944 r. dotarł tam również specjalny sztab saperski nr 2 płk. Prahla (Pionier Sonderstab 2 Oberst Prahl; liczący 5 oficerów, urzędnika, 5 podoficerów i 29 szeregowych), który zimą przeniesiono do Rabki, zmieniając także jego nazwę^[21].

Na przełomie 1944 i 1945 r., podczas przygotowań do obrony przed ofensywą Armii Czerwonej, poszczególnym dywizjom wchodzącym w skład Dowództwa Obszaru Tyłowego GG podporządkowano także grupy bojowe i jednostki złożone z formacji SS, policji i żandarmerii oraz straży celno-granicznej. W chwili rozpoczęcia ofensywy przez Sowietów miały one zakończyć działania okupacyjne oraz przeciwpartyzanckie i obsadzić jako załogi bezpieczeństwa konkretny odcinek frontu w pasie działań 17. Armii gen. Schulza oraz Grupy Armijnej „Heinrici” (1. Armii Pancernej) do czasu przybycia jednostek liniowych^[22]. I tak, na południowych odcinkach linii A-1 i A-2, w rejonie Grybowa i Nowego Sącza, jednostki wojska i policji, które dozorowały ich rozbudowę od jesieni 1944 r. stanowiły jednocześnie jej załogę bezpieczeństwa, na wypadek nagłego ataku Armii Czerwonej. Do walk przewidziane były także niektóre znajdujące się w rejonach przyfrontowych jednostki zaopatrzeniowe i administracyjne. Takimi były m.in. podlegające nowosądeckiej wojskowej komendzie miasta:

a) w Nowym Sączu – administracja garnizonu wojsk lądowych nr 317 (H.St.O.Verw. 317; 1 oficer, 10 podoficerów i szeregowych – przy Jagiellońskiej 30); zmotoryzowane polowe laboratorium bakteriologiczne [Bakt. Feldlabor (mot); 1 oficer, 7 podoficerów i szeregowych]; 501. armijne warsztaty samochodowe (Armee-Kraftahr-Park; A.K.P. 501 – przy ul. Jagiellońskiej 80; wycofane w grudniu 1944 r.); kompania ratownicza czołgów (Panzer-Berge-Kompanie), zlokalizowana na rogu ul. Romanowskiego i Pijarskiej (druga podobna jednostka najprawdopodobniej stacjonowała przy ul. Koszarowej); komando rolnicze 15 (Landwirtschafts-Kommando; Kdo. La 15; Sonderführer, 45 podoficerów i szeregowych) oraz nieustalone jednostki – s. KIK 252 (4 oficerów, 152 podoficerów i szeregowych), Kdo. BB 8 (5 oficerów, 4 podoficerów i szeregowych) i Einsatzzug mot 2. u. 3.;
b) na zachód od Zabełcza – 319. kompania warsztatowa (Werkstatt-Kompanie 319);
c) na zachód od Stadła – nieustalona jednostka Rei-Ru-E-Staffel 690 (przypuszczalnie w grudniu 1944 r. zakwaterowana w Nowym Sączu w rejonie Krakowskiej i placu 3 Maja)^[23].

Na przełomie grudnia 1944 r. i stycznia 1945 r. w składzie operującej na południe od Wisły 601. Dywizji do zadań specjalnych oraz z ramienia innych służb tyłowych w Nowym Sączu znajdowały się następujące jednostki wojskowe:

– wojskowa komenda miasta (Ortskommandantur I/444; O.K. I/444; komendant kpt. Balitzki oraz 2 oficerów, 2 urzędników, 11 podoficerów, 10 szeregowych; przez jakiś czas w sierpniu 1944 r. mieściła się tam również O.K. I/402), zlokalizowana na rogu ulic Jagiellońskiej i Mickiewicza (według innych zestawień przy ul. Jagiellońskiej 27);

– posterunek 949. oddziału żandarmerii polowej (Feldgendarmerie Posten 949; w listopadzie 1944 r.), stacjonował przy ul. Jagiellońskiej (inny, nie opisany dokładniej posterunek żandarmerii polowej, zlokalizowany był też przy ul. Pijarskiej 5);

– zmotoryzowana wojskowa komenda dworca kolejowego II/59 (Bahnhof-Kommandantur II/59 mot);

– forteczny sztab saperski ppłk. Römera (Fest. Pi. Stab. Römer/F. Sandorst/Pionier-Sonderstab X; 4 oficerów, 3 urzędników, 12 podoficerów, 75 szeregowych);

– sztab 1017. batalionu ochrony (Sicherungs-Bataillon 1017; ppłk Otto; 5 oficerów, 1 urzędnik, 13 podoficerów, 44 szeregowych), pododdziały tego batalionu zakwaterowane miały być przy ul. Pijarskiej;

– niewielka część 2. kompanii 1017. batalionu ochrony (2./Sicherungs-Bataillon 1017; 3 oficerów, 26 podoficerów, 150 szeregowych; z zadaniem dozoru drogi między Nowym Sączem a Grybowem);

– niewielka część 3. kompanii 1017. batalionu ochrony (3./Sicherungs-Bataillon 1017; kpt. Giehrl; 2 oficerów, 24 podoficerów, 135 szeregowych);

– niewielka część 4. kompanii 1017. batalionu ochrony (4./Sicherungs-Bataillon 1017; rtm. Henrikus; 2 oficerów, 24 podoficerów, 115 szeregowych; z zadaniem dozoru drogi między Nowym Sączem a Grybowem);

– sztab 595. batalionu ochrony transportu (Transport-Sicherungs-Bataillon 595; cały batalion liczył w październiku 1944 r. 10 oficerów, 244 podoficerów i 137 szeregowych);

– 7. kompania fortecznej artylerii przeciwpancernej z grupy IV (Fest. Pak. Kp. 7/IV; ppor. Herrmann; 4 plutony – 12 armat 7,62 cm i 3 armaty 8,8 cm; 1 oficer, 15 podoficerów, 91 szeregowych, 10 ochotników wschodnich; czasowo stacjonująca w Naszacowicach i Klęczanach);

– część 3. kompanii fortecznej artylerii przeciwpancernej z grupy IV (Fest. Pak. Kp. 3/IV; kpt. Reihenberg; 4 plutony – 12 armat 7,62 cm i 3 armaty 8,8 cm; 1 oficer, 18 podoficerów, 88 szeregowych; czasowo stacjonująca w Tymowej i Gosprzydowej);

– część 903. kompanii zaporowej saperów (Pionier-Sperr-Kompanie 903);

– kolumna transportowa Wehrmachtu nr 629, w dawnych koszarach 1. Pułku Strzelców Podhalańskich, przy ul. Pierackiego 11 oraz przy ul. Narutowicza;

– ukraińskie pododdziały ochronne należące do Werk-Sicherungs-Kommando Galizien;

– jednostka Luftwaffe (najprawdopodobniej artylerii przeciwlotniczej, określanej w źródłach AK jako batalion Flakartillerie), przy ul. Batorego;

– Luftwaffe-Schule 4 (ok. 180 żołnierzy w grudniu 1944 r.), w koszarach przy ul. Piłsudskiego;

– lazaret polowy nr 173 (Feldlazarett 173) – lazaret ten zlokalizowany miał być przy ul. Staszica oraz Szczęsnego Morawskiego 34 (inne lazarety znajdowały się przy ul. Długosza 5 oraz w Białym Klasztorze)^[24].

Warto dodać na koniec, że niemieckie jednostki wojskowe bardzo często w czasie wojny zmieniały swoje rozmieszczenie, stąd też dokładne odtworzenie wszystkich oddziałów, urzędów i posterunków wojskowych na terenie okupacyjnego Nowego Sącza jest obecnie bardzo trudne. To samo dotyczy kwestii ich zakwaterowania, chociaż pod tym względem wojsko wykorzystywało przede wszystkim już wcześniej istniejącą w mieście infrastrukturę koszarową. Oczywiście Wehrmacht nie miał też najmniejszych oporów, żeby na potrzeby swoich jednostek zajmować inne budynki – szkolne, publiczne czy prywatne. A kiedy zbliżał się front, wojsko de facto przejmowało władze w terenie i musiał się jego decyzjom podporządkowywać zarówno starosta, jak też miejscowy komendant policji bezpieczeństwa.

——————————————————————————————

[1] G. Mazur, W. Rojek, M. Zgórniak, Wojna i okupacja na Podkarpaciu i Podhalu na obszarze inspektoratu ZWZ-AK Nowy Sącz 1939–1945, Kraków 1998, s. 58.

[2] A. Toppe, Militär und Kriegsvölkerrecht: Rechtsnorm, Fachdiskurs und Kriegspraxis in Deutschland 1899–1940, München 2008, s. 399–400; G. Mazur, W. Rojek, M. Zgórniak, op. cit., s. 75–76; T. Sudoł, Poligon Wehrmachtu „Południe”, Rzeszów 2009, s. 23.

[3] G. Mazur, W. Rojek, M. Zgórniak, op. cit., s. 77; K. Radziwończyk, Niemieckie siły zbrojne w okupowanej Polsce 22.6.1941 – wiosna 1944 r., część I, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1962, nr 3, s. 121–122.

[4] Więcej na temat strategicznego znaczenia ziem polskich w przeddzień agresji wojsk niemieckich na ZSRS zob. K. Radziwończyk, Niemieckie siły zbrojne w okupowanej Polsce 22.6.1941 – wiosna 1944 r., część I, op. cit., s. 103–159.

[5] Ibidem, s. 118–121.

[6] Zob. Muzeum Krakowa [dalej: MK], Zbiory Andrzeja Szczygła, Zespół 1. psp AK, c/10 do c/0014, O de B npla, 4.10.944, bp; ibidem, 1/VII do 2/I, Uzupełnienie O de B npla, 15 XII 1944 r., bp.; K. Radziwończyk, Niemieckie siły zbrojne w okupowanej Polsce 22.6.1941 – wiosna 1944 r., część I, op. cit., s. 119; H. Bremer, Meine Erinnerungen, s. 28–31, 2004, http://www.tilsit-ragnit.de/breitenstein/download/falkenort_bremer.pdf [dostęp: 26.06.2011].

[7] G. Mazur, W. Rojek, M. Zgórniak, op. cit., s. 77; K. Radziwończyk, Niemieckie siły zbrojne w okupowanej Polsce 22.6.1941 – wiosna 1944 r., część I, op. cit., s. 126–127, 136–137.

[8] G. Mazur, W. Rojek, M. Zgórniak, op. cit., s. 78; K. Radziwończyk, Niemieckie siły zbrojne w okupowanej Polsce 22.6.1941 – wiosna 1944 r., część I, op. cit., s. 148–149.

[9] Więcej na ten temat zob. m.in. C. Bishop, Zagraniczne formacje SS. Zagraniczni ochotnicy w Waffen-SS w latach 1940–1945, Warszawa 2008.

[10] K. Radziwończyk, Niemieckie siły zbrojne w okupowanej Polsce 22.6.1941 – wiosna 1944 r., część I, op. cit., s. 114–115.

[11] G. Mazur, W. Rojek, M. Zgórniak, op. cit., s. 79; K. Radziwończyk, Niemieckie siły zbrojne w okupowanej Polsce 22.6.1941 – wiosna 1944 r., część II, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1962, nr 4, s. 68–69.

[12] M. Mączyński, Niemieckie siły zbrojne jako element aparatu represyjno-policyjnego na terenie Krakowa [w:] „Zeszyty Naukowe UJ” MCXLII, „Prace Historyczne”, z. 112, „Wojna i polityka. Studia nad historią XX wieku”, red. A. Pankowicz, Kraków 1994, s. 144.

[13] The National Archives and Records Administration [dalej: NARA], T 501, R 218, [Przegląd sił Wehrmachtu na terenie GG – stan na 15.02.1944], k. 389–402; G. Mazur, W. Rojek, M. Zgórniak, op. cit., s. 80; M. Mączyński, op. cit., s. 142–143.

[14] NARA, T 501, R 224, Verlegung nicht kampffähiger Teile, Krakau, 27 VII 1944 r., k. 1095–1096.

[15] W połowie 1944 r. bataliony (I i II) Sicherungs-Regiment 611 przekształcono w 1017. i 1018. Sicherungs-Bataillon. Stacjonującym w Nowym Sączu 1017. batalionem ochrony dowodził początkowo mjr Stürmer. Batalion brał w lipcu 1944 r. udział w walkach z Armią Czerwoną w rejonie Sanoka, Krosna, Rymanowa i Jasła. Od czasu pojawienia się batalionu na Sądecczyźnie dowodził nim ppłk Otto.

[16] G. Mazur, W. Rojek, M. Zgórniak, op. cit., s. 80; M. Mączyński, op. cit., s. 145.

[17] M. Mączyński, op. cit., s. 144–145

[18] NARA, T 501, R 218, [Przegląd sił niemieckich na terenie GG z 1944 r.], k. 693, 696.

[19] Ibidem, Abtransport restlicher Teile 320. Volks-Gren. Div., Krakau, 27.12.1944, k. 603–604; ibidem, Unterbringung einer Volksgrenadier-Division, Krakau, 1.11.1944, k. 641; G. Mazur, W. Rojek, M. Zgórniak, op. cit., s. 81

[20] NARA, T 501, R 218, [Przegląd sił Wehrmachtu na terenie GG – stan na 25 IX 1944 r.], k. 672; ibidem, [Przegląd sił niemieckich na terenie GG z 1944 r.], k. 693, 695; NARA, T 501, R 225, Übersicht der im Abschnitt Süd…, 19.08.1944, k. 353.

[21] Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg im Breisgau [dalej: BAMA], RH 53-23/71, Militärbefehlshaber im Generalgouvernement Abteilung Ia, Besetzung der vorbereiteten Stellungen (1944–1945) [dalej: RH 53-23/71], [Zestawienie sił niemieckich OFK 226/601 Div.z.b.V. stan na przełom października i listopada 1944 r.], b.p.

[22] G. Mazur, W. Rojek, M. Zgórniak, op. cit., s. 81.

[23] NARA, T 501, R 225, Übersicht über den Einsatz Versorgungstruppen, 12.12.1944, k. 520; Einsatz der Versorgungstruppen, 12.12.1944, k. 526–529; ibidem, Stärkeangaben der Versorgungstruppen – A2 – Stellung, 13.12.1944, k. 530–531.

[24] Zestawiono na podstawie: BAMA, RH 53-23/47, Stärkemäßige Gliederung der Div.z.b.V. 601, Krakau, 3.01.1945 r., k. 10–11; RH 53-23/48, Militärbefehlshaber im Generalgouvernement, Abteilung Ia, Anlagen zum Kriegstagebuch (1. Jan. – 19. Feb. 1945) [dalej: RH 53-23/48], Karten der vorbereiteten Stellungen mit geplanter Besetzung 1944 – Januar 1945, Division z.b.V. 601 Kraftgliederung, 30.12.1944, k. 1; Einsatz „Ziethen”, Div.z.b.V. 601 [stan na 6.01.1945], k. 2; RH 53-23/71, [Zestawienie sił niemieckich OFK 226/601 Div.z.b.V. stan na przełom października i listopada 1944 r.], bp; Kampfgruppen der Ordnungspolizei im Raum der A 1 und A 2 Linie, Krakau, 24.12.1944 r.; Kampfgruppen der Ordnungspolizei im Raum der A 1 und A 2 Linie, Krakau, 2.01.1945, bp; Kampfgruppen der Ordnungspolizei im Raum der A 1 und A 2 Linie, Krakau, 11.01.1945, bp; Bundesarchiv Berlin-Lichterfelde, BArch, ZA VI 1902 A11, Vorläufiges – Kriegstagebuch 14.1. – 28.1.1945; R 110/31, Befehlsstelle ZGS Neu-Sandez; MK, Zbiory Andrzeja Szczygła, Zespół 1. psp AK, c/10 do c/0014, O de B npla, 4.10.1944, bp; ibidem, 1/VII do 2/I, Uzupełnienie O de B npla, 9.12.1944, bp; 1/VII do 2/I, Uzupełnienie O de B npla, 15.12.1944, bp; NARA, T 311, R 274, Transport GG Nov – Dec 1944; T 501, R 225, 75026-11 Mil. Befh. GG – Erkundung der BX-Stellung Sep – Dec 1944; T 501, R 225, 75026-11 Mil. Befh.GG – Erkundung der IVb-Stellung Nov – Dec 1944; ibidem, Abschnitt Div. Stab zbV 601, 25.10.1944, k. 459; ibidem, Übersicht über den Einsatz Versorgungstruppen, 12.12.1944, k. 520; ibidem, Einsatz der Versorgungstruppen, 12.12.1944, k. 526–529; ibidem, Stärkeangaben der Versorgungstruppen – A2 – Stellung, 13.12.1944, k. 530–531; ibidem, Einweisungsübung 6./7.11.44, Krakau, 31.10.1944, k. 971–972; ibidem, Anruf Hpt, Plössl, Florian Ia meß, k. 998; ibidem, Sicherung von Vermessungsarbeiten, Krakau, 30.10.1944, k. 999; T 501, R 218, [Przegląd sił Wehrmachtu na terenie GG – stan na 15.02.1944], k. 389–402; ibidem, Sicherung der Holzaufbringungsgebiete, Krakau, 31.12.1944, k. 561; ibidem, Stärke und Bewaffnug der Festungstruppen, 31.12.1944, k. 591; ibidem, Divisions-Stab z.b.V. 601, Monatsbericht für die Zeit vom 1.11. bis 1.12.1944., k. 623–624; ibidem, Sanitätseinrichtungen im Bereich der A 1, A 2 u. B-Stellung, 29.08.1944, k. 709–710; ibidem, Fernspruch an Div.Stab.z.b.V. 601, 14.01.1945, k. 1145; T 501, R 224, An Verteiler, Krakau, 7.08.1944, k. 1072; Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie, IPN Kr 075/126, t. 9, cz. 5, Fremdenbuch für Neues Kurhotel (26 VII – 7 XII 1944 r.); ibidem, cz. 6, Fremdenbuch für Neues Kurhotel (od 7.12.1944).